Naruszenie obowiązków ostrożności jako podstawa odpowiedzialności deliktowej za czyn własny
Kierownik: dr Witold Borysiak
Projekt badawczy dotyczy ściśle teoretycznego zagadnienia zasad tworzenia oraz źródeł tzw. obowiązków ostrożności, będących podstawą odpowiedzialności deliktowej za czyn własny, w prawie czynów niedozwolonych. Obejmuje to zwłaszcza analizę tych sytuacji, gdy poszczególne obowiązki ostrożnego działania nie są wprost wskazane w przepisach prawa. Celem planowanej pracy jest możliwie pełne, a więc uwzględniające także kontekst historycznoprawny i prawnoporównawczy, przedstawienie tej problematyki w prawie polskim. Może być ona uznana za jedną z najważniejszych, a także najbardziej kontrowersyjnych, w obrębie całego prawa czynów niedozwolonych. Mimo że zagadnienie to poruszane było wielokrotnie w literaturze prawniczej, jest wciąż kontrowersyjne, a ponadto brak jest dotychczas w prawie polskim odrębnego pogłębionego opracowania monograficznego poświęconego tylko jemu. W prawie polskim bezprawność jest jedną z podstawowych przesłanek umożliwiających przypisanie określonemu podmiotowi odpowiedzialności cywilnej. W prawie czynów niedozwolonych bezprawność zachowania sprawcy szkody wiąże się zazwyczaj z naruszeniem przez niego obowiązków, które mają charakter powszechny. Jej istnienie nie ulega zazwyczaj wątpliwościom w sytuacjach, gdy naruszone obowiązki określonego działania lub zaniechania wynikają wprost z przepisów prawa. Ma to o tyle duże znaczenie praktyczne, ponieważ w postępowaniu sądowym to na poszkodowanym ciąży zazwyczaj dowód, że na sprawcy szkody spoczywał obowiązek określonego działania, zakaz zaniechania, czy też zakaz sprowadzenia skutku, jaki przez zaniechanie mógł zostać sprowadzony. Bez udowodnienia istnienia takich obowiązków, nie można mówić o ich naruszeniu, a w konsekwencji o odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody. Problemy ze wskazaniem źródeł bezprawności działania lub zaniechania sprawcy szkody, w sytuacjach, gdy poszczególne obowiązki ostrożnego działania nie są wprost wskazane w przepisach prawa, dostrzegane są zwłaszcza w orzecznictwie. Jako podstawę istnienia normy statuującej takie obowiązki, judykatura wskazuje m.in. normy moralne obowiązujące w społeczeństwie (w dużym uogólnieniu określane w przepisach prawa jako zasady współżycia społecznego), ogólny obowiązek niewyrządzania szkody innym, zasady ostrożności „przejawiające się w dbałości o życie i zdrowie innych osób”, a nawet „zwykły rozsądek” i "zasady doświadczenia życiowego". Taka wykładnia umożliwia sądom uznanie, że w danej sytuacji doszło do naruszenia przez sprawcę szkody obowiązków obowiązujących powszechnie, jeżeli tylko przyjęcie takiej tezy usprawiedliwione było ich zdaniem zasadami słuszności. Z drugiej strony w żadnym systemie prawnym nie jest możliwe szczegółowe sprecyzowanie wszystkich norm postępowania, których przekroczenie prowadzić może do wyrządzenia szkody w majątku innych podmiotów. Rodzi to ryzyko powstania sytuacji, w których dane zachowanie zostałoby uznane za obiektywnie prawidłowe i zgodne z prawem jedynie z tego powodu, że nie została określona w przepisie prawa norma zachowania, która w danej sytuacji została przekroczona. Powodowałoby to wyłączenie odpowiedzialności deliktowej sprawcy szkody, które w wielu wypadkach byłoby wątpliwe z aksjologicznego punktu widzenia. Celem projektu jest zweryfikowanie tez prezentowanych w literaturze prawniczej oraz orzecznictwie, i określenie, czy oraz w jakich sytuacjach z przytoczonych powyżej źródeł mogą być wyprowadzane obowiązki ostrożności, których przekroczenie umożliwiać będzie uznanie działania lub zaniechania sprawcy szkody za bezprawne. Projekt ma stanowić oryginalny polski wkład w europejskie badania naukowe prowadzone nad prawem czynów niedozwolonych. Obok waloru naukowego wyniki badań powinny być także użyteczne w praktyce orzeczniczej sądów, rozpatrujących sprawy opisywanego typu. Z tego względu wnioski zawarte w pracy będą miały znaczenie dla wszystkich obywateli mogących być potencjalnie zarówno sprawcami szkody, jak i poszkodowanymi.
Nr konkursu: 2015/17/D/HS5/00739
Data rozpoczęcia: 2016-02-15
Data zakończenia: 2019-02-14
Wysokość finansowania: 117 700 PLN
