Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski

Podziały polityczne świata w żadnej z epok nie zniechęcały ludzi do przenoszenia się z miejsca na miejsce, małżeństwa z cudzoziemką lub cudzoziemcem, importu i eksportu towarów lub usług czy też od inwestycji w zagraniczne spółki lub aktywa. Tak jak wszelkie stosunki społeczne, także i takie, „transgraniczne” umowy, małżeństwa lub inwestycje wymagają jakiegoś uregulowania przez prawo. Lecz czyje – którego z państw? Tego, gdzie znajduje się towar, dokonuje się inwestycji, zawiera się umowę? Tego, w którym zamieszkuje lub którego obywatelem jest jedna ze stron? Na to pytanie w świecie, w którym osiągnięcie jedności prawa stanowi (i prawdopodobnie zawsze będzie stanowić) niemożliwą do zrealizowania utopię, nie ma łatwych odpowiedzi.

Pytanie o to, jakie prawo należy zastosować do rozstrzygnięcia istoty sprawy cywilnej zawisłej przed sądem, już od średniowiecza uważa się za kwestię odrębną od regulacji toku procesu. Konkretne odpowiedzi bywają jednak różne. Właśnie dlatego, że nie istnieje żadne, „wszechświatowe” prawo cywilne i handlowe (prywatne), ale wiele różnych praw obowiązujących na różnych terytoriach, a niekiedy nawet w różnych grupach społecznych (np. etnicznych, religijnych itp.), z perspektywy historycznej można mówić o stałym ścieraniu się dwóch zasad: terytorialnej i personalnej.

• Zwolennicy stanowiska terytorialnego wychodzą ze słusznego skądinąd założenia, że suwerenność państwa rozciąga się tylko w jego granicach, a zatem wszelkie prawo, jakie państwo stanowi, jest wydawane dla tych jednostek, które są obecne na danym terytorium.
• Z kolei personaliści postrzegają osoby poddane określonej władzy jako nosicieli praw i obowiązków przyznanych im przez prawo państwa pochodzenia; ich zdaniem wszelkie normy prawne (zwłaszcza zaś należące do prawa prywatnego) są z założenia eksterytorialne. Zważywszy, że granice państw nie powstrzymują ludzi od podróży, osiedlania się gdzie indziej, zawierania między sobą umów czy nabywania własności – pomiędzy tymi skrajnościami należało wytyczyć jakiś modus vivendi i to właśnie jest zadaniem prawa prywatnego międzynarodowego (p.p.m.).

Prawo prywatne międzynarodowe (ang. private international law, fr. droit international privé, niem. Internationales Privatrecht) w znaczeniu ścisłym oznacza gałąź prawa, której zadaniem jest rozgraniczanie sfer zastosowania (kompetencji) systemów prawnych regulujących stosunki z zakresu prawa prywatnego – cywilnego i handlowego. Inaczej nazywa się je prawem kolizyjnym (ang. law of the conflict of laws, fr. droit de conflit des lois, niem. Kollisionsrecht).

• Nazwą „kolizja praw” (conflictus legum) jako pierwszy posłużył się siedemnastowieczny, fryzyjski profesor prawa, Ulrik Huber. Sygnalizuje ona, że rolą interesującego nas zespołu norm prawnych nie jest regulowanie bezpośrednio jakichkolwiek stosunków, ale wyłącznie usuwanie kolizji (zderzeń) pomiędzy systemami prawnymi różnych państw, które roszczą sobie pretensje do regulowania danego stosunku.
• Nazwa „prawo prywatne międzynarodowe” jest nieco świeższej daty: w XIX stuleciu zaproponował ją najpierw amerykański sędzia i uczony, Joseph Story, a w ślad za nim powtórzył na kontynencie europejskim wielki cywilista niemiecki, Karl Friedrich von Savigny (jeden z „ojców założycieli” nowoczesnego prawa prywatnego międzynarodowego).

Prawo prywatne międzynarodowe decyduje o tym, jakie normy merytoryczne (prawa materialnego w ścisłym znaczeniu) zastosować do rozstrzygnięcia o danym stosunku, kiedy stan faktyczny w jakiś sposób wykracza poza właściwość systemu prawnego państwa forum. Z tego względu również ono należy do szerzej pojmowanego prawa materialnego i tak również powinno być traktowane w ramach zarzutów apelacji bądź podstaw kasacyjnych.

Termin: „prawo prywatne międzynarodowe” mówi nam jednak jeszcze coś ważnego o naturze tej dyscypliny. Mianowicie, sygnalizuje, że przedmiotem jej zainteresowania nie są jakiekolwiek stosunki prawne transgraniczne, ale wyłącznie takie, które należą do prawa prywatnego. Prawo prywatne międzynarodowe poszukuje zatem odpowiedzi na pytanie, jakiego państwa prawo (prywatne) zastosować do stosunku, którego podmioty (strony, uczestnicy) znajdują się w stosunku do siebie w równorzędnym położeniu.

Jak widać, rolą prawa prywatnego międzynarodowego jest wyłącznie „wskazanie drogi” do prawa określonego państwa, które dany stosunek ostatecznie ureguluje, a więc stwierdzenie, że prawem właściwym dla danego stosunku – a więc problemów prawnych, które w jego ramach powstały – jest prawo państwa X. Stąd oczywisty wniosek, że prawo prywatne międzynarodowe w znaczeniu wąskim posługuje się specyficznymi normami prawnymi, które określa się mianem norm kolizyjnych. W swojej hipotezie zawierają one właściwie tylko nakaz zastosowania właściwego prawa jakiegoś państwa (np. polskiego, szwedzkiego, niemieckiego).

Element władzy, tzn. nadrzędnej pozycji prawnej jednej ze stron – np. organu państwowego lub samorządowego – wobec drugiej, każe z wysokim prawdopodobieństwem dopuszczać, że stosunek wykracza poza zakres p.p.m.

Należy jednak w tym miejscu zwrócić uwagę, że generalne niestosowanie prawa prywatnego międzynarodowego do stosunków z zakresu prawa publicznego nie może być rozumiane jako nakaz pomijania przez sąd wszelkich przepisów administracyjnoprawnych, podatkowych itp., jakie znajdują zastosowanie w prawie wskazanym jako właściwe dla analizowanego, transgranicznego stosunku prywatnoprawnego. Współczesna doktryna stoi bowiem na stanowisku, że prawo prywatne międzynarodowe nie tyle wskazuje jako właściwe normy prawa prywatnego jakiegoś państwa, ile raczej wskazuje cały system prawny jako właściwy dla stosunku prywatnoprawnego — ze wszystkimi tego konsekwencjami. Publicznoprawna natura normy prawnej własnego lub obcego porządku prawnego nie stoi na przeszkodzie jej uwzględnieniu przez sąd cywilny; mało tego, często zachodzi wręcz taka konieczność, i to w ramach różnych instytucji prawa prywatnego międzynarodowego, jak choćby przepisy wymuszające swoje zastosowanie czy klauzula porządku publicznego.

 

 

CHCESZ WIEDZIEĆ WIĘCEJ?
ZAPISZ SIĘ NA ZAJĘCIA Z PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO!

ZAPRASZAMY!

I.     Międzynarodowe prawo handlowe zajmuje się szeroko pojętym obrotem handlowym w relacjach ponadkrajowych. Stanowi odpowiedź na zjawisko stałego rozwoju wymiany towarów i świadczenia usług ponad granicami państw oraz transgranicznych inwestycji kapitałowych.

1. Polscy przedsiębiorcy, eksportując i importując towary oraz świadcząc i zlecając usługi za granicą, zawierają kontrakty handlowe z partnerami zagranicznymi. Rodzi to problem wyboru (ustalenia) prawa właściwego dla stosunków umownych oraz odpowiedniego ukształtowania treści tych stosunków. Dochodzenie roszczeń wynikających z tego tytułu następuje w znacznej części nie przed sądami państwowymi, lecz w międzynarodowym arbitrażu handlowym.
2. Napływ do Polski zagranicznych inwestycji oraz rosnące zaangażowanie kapitałowe krajowych przedsiębiorców za granicą rodzą potrzebę znajomości prawnych zagadnień transakcji fuzji i przejęć (mergers & acquisitions). Operacje te, przyjmujące zróżnicowaną postać, są podstawowym sposobem dokonywania inwestycji kapitałowych w przedsięwzięcia gospodarcze w wymiarze międzynarodowym i krajowym.
3. Uczestnictwo w krajowych spółkach giełdowych zagranicznych inwestorów kapitałowych i branżowych oraz szczególnie silny wpływ na te spółki prawa unijnego oraz wzorców zagranicznych wpłynęły natomiast na rozwinięcie się specjalizacji poświęconej odrębnie regułom zarządzania spółkami giełdowymi i nadzoru nad tym procesem, współtworzącym tzw. ład korporacyjny tych spółek (corporate covernance).

II.   Zajęcia poświęcone międzynarodowemu prawu handlowemu , prowadzone w Katedrze Międzynarodowego Prawa Prywatnego i Handlowego w ramach bloku pt. „Międzynarodowe prawo handlowe”, zmierzają do powiązania trzech, dotychczas traktowanych z reguły odrębnie płaszczyzn refleksji z obszaru prawa prywatnego, to znaczy elementów:

1. materialnego prawa handlowego i prawa rynku kapitałowego;
2. prawa międzynarodowego i prawa unijnego z zakresu stosunków handlowych; a także
3. prawa międzynarodowego arbitrażu.

Pozwala to studentom zrozumieć podstawowe założenia systemu międzynarodowego obrotu handlowego oraz z łatwością poruszać się po złożonych źródłach prawa tworzących ten system. Celem zajęć jest wyposażenie studentów w umiejętność samodzielnego rozwiązywania nawet złożonych problemów z zakresu współpracy międzynarodowej w sprawach handlowych, dzięki czemu staną się oni bardziej konkurencyjni na rynku pracy, a zwłaszcza będą wartościowymi pracownikami dla kancelarii adwokacko-radcowskich obsługujących obrót gospodarczy a także kancelarii notarialnych. Absolwenci o predyspozycjach naukowych mogą w przyszłości efektywnie uczestniczyć w międzynarodowych sieciach naukowych oraz tworzyć wartościowe programy badawcze o zasięgu paneuropejskim.

Zajęcia poświęcone międzynarodowemu prawu handlowemu – oprócz przekazania szczegółowej wiedzy z wybranej tematyki prawnej – dają absolwentowi umiejętność dalszego rozwijania swoich zainteresowań zawodowych i pokazują kierunek, który może on wykorzystać przy samodzielnym wyborze specjalizacji w swojej pracy zawodowej i dalszym szkoleniu zawodowym. Zajęcia kładą nacisk na niezbędną w dzisiejszych czasach możliwość dostosowywania się do zmieniającego się otoczenia zewnętrznego i realiów rynkowych. Przygotowują studentów do samodzielnego rozwijania wiedzy i umiejętności naukowych i zawodowych we wskazanym obszarze wiedzy prawniczej.

III.  Punktem wyjścia dla ukazania problematyki międzynarodowego prawa kontraktów jest przedstawienie źródeł kształtowania umów w handlu międzynarodowym (Konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, Zasady Międzynarodowych Kontraktów Handlowych UNIDROIT, Zasady Europejskiego Prawa Kontraktów – PECL) a także procesu standaryzacji rozwiązań kontraktowych w obrocie międzynarodowym (m.in. na przykładzie INCOTERMS) oraz wykształconej pod wpływem tych źródeł praktyki kontraktowej. W ramach problematyki zawierania umów w międzynarodowym obrocie gospodarczym węzłowy charakter mają zagadnienia wyboru prawa właściwego dla umowy i metody rozwiązywania sporów. W obrocie międzynarodowym w sposób szczególny kształtują się także reguły wykładni kontraktów. Ważna jest ponadto analiza typowych klauzul kontraktowych stosowanych w handlu międzynarodowym oraz zabezpieczeń wierzytelności umownych.

Międzynarodowy arbitraż handlowy jest kompleksową dziedziną prawa, a źródła jego regulacji stanowią konwencje międzynarodowe, prawo arbitrażowe i procesowe cywilne poszczególnych państw oraz reguły tworzone przez międzynarodowe organizacje i stowarzyszenia, stosowane z uwagi na ich autorytet merytoryczny (tzw. soft law). W wypadku sporów na tle transakcji gospodarczych o charakterze międzynarodowym żaden sąd państwowy nie ma naturalnej i wyłącznej jurysdykcji, natomiast wybór sądu w kraju jednej ze stron lub nawet w kraju neutralnym obciążony jest dodatkowym ryzykiem prawnym. W tej sytuacji umowa o arbitraż stanowi typowy, a często wręcz konieczny element takiej transakcji. Znajomość tej instytucji jest więc niezbędna prawnikom, którzy w swojej praktyce będą stykali się z międzynarodowym obrotem gospodarczym.

Podstawowym sposobem dokonywania inwestycji kapitałowych w przedsięwzięcia gospodarcze tak w wymiarze międzynarodowym (transgranicznym), jak i krajowym są transakcje fuzji i przejęć (mergers & acquisitions, M&A). W transakcjach M&A mających za przedmiot spółki polskie wzorce zaczerpnięte z praktyki zagranicznej, najczęściej anglo-amerykańskiej, są stosowane w uwarunkowaniach polskiego prawa spółek, prawa rynku kapitałowego i prawa zobowiązań, przy czym istotny wpływ na prawo krajowe ma obecnie prawo unijne. Istotne jest dlatego ukazanie, z jednej strony, sposobów przeprowadzania inwestycji kapitałowych w spółki, mających charakter uniwersalny z perspektywy międzynarodowej, z drugiej zaś reżimu prawnego determinującego te inwestycje, o cechach specyficznych wynikających z otoczenia polskiego prawa spółek, prawa rynku kapitałowego i prawa zobowiązań. Zagadnienia te mają pierwszorzędne znaczenie dla przyszłych adeptów prawa planujących podjęcie pracy w kancelariach obsługujących duże podmioty gospodarcze, zwłaszcza o zasięgu międzynarodowym.

Problematyka prawnej organizacji spółek akcyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem spółek publicznych, determinuje warunki dokonywania transgranicznych inwestycji kapitałowych w największe organizacje gospodarcze. Ład korporacyjny, czyli system mechanizmów, za pomocą których spółki są zarządzane i nadzorowane, jest jednym z centralnych obszarów zainteresowania nowoczesnego prawa handlowego. Organizację spółek publicznych determinują nie tylko regulacje kodeksów i ustaw, ale także zbiory dobrych praktyk korporacyjnych oraz praktyka kształtowania statutów i innych aktów wewnętrznych. Istotny wpływ na kształt ładu korporacyjnego ma prawo unijne a także wzorce czerpane z obcych porządków prawnych, przenoszone na grunt polski przez zagranicznych inwestorów. Problematyka ta jest współcześnie przedmiotem badań o charakterze prawno-porównawczym i interdyscyplinarnym, uwzględniającym kontekst nauk o zarządzaniu i nauk ekonomicznych.